Văn hóa là những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo trong tiến trình lịch sử. Văn hóa ứng xử là một biểu hiện của giao tiếp, là sự phản ứng của con người trước sự tác động của tự nhiên, xã hội trong một tình huống nhất định, thể hiện qua thái độ, lời nói, hành vi, cử chỉ nhằm đạt được những kết quả nhất định trong mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với xã hội hay giữa con người với tự nhiên. 

Tư tưởng, đạo đức, phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh về ứng xử với tự mình là một nội dung mà mỗi cán bộ, đảng viên cần quan tâm, học tập. Ảnh: Tổng hợp.

 “Văn hóa ứng xử” trong tư tưởng Hồ Chí Minh là sự kết tinh, phản ánh sinh động những giá trị tốt đẹp của truyền thống, văn hóa, đạo đức dân tộc Việt Nam kết hợp với tinh hoa văn hóa nhân loại; biểu hiện sinh động từ nhận thức cũng như trong đời sống sinh hoạt, phong thái ứng xử cho đến thực tiễn hoạt động cách mạng của Bác đối với 03 khách thể cơ bản là đối với mình, đối với xã hội, đối với tự nhiên. Trong cuộc đời hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại ấn tượng sâu sắc cho những ai từng tiếp xúc, làm việc với Bác; nhân cách và cuộc đời vĩ đại của Bác đã tạo nên phong cách ứng xử mẫu mực. Với mình, Bác luôn gương mẫu thực hiện các đức tính cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; giản dị, tế nhị, khiêm nhường, thanh cao cùng tinh thần lạc quan cách mạng… Từ những phân tích nêu trên và nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về ứng xử và văn hóa ứng xử; có thể tạm hiểu văn hóa ứng xử trong lực lượng Công an nhân dân là hệ thống giá trị chi phối nhận thức, thái độ, hành vi ứng xử của lãnh đạo, cán bộ, chiến sỹ và tập thể đơn vị Công an trong các mối quan hệ với tự nhiên, với xã hội và với chính bản thân, phản ánh trình độ phát triển của lực lượng Công an nói chung và mỗi cán bộ, chiến sỹ nói riêng, trong tiến trình phát triển của xã hội.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến phẩm chất của người chiến sĩ Công an, và để giữ vững được những phẩm chất ấy, mỗi cán bộ công an cũng cần thể hiện trong cách ứng xử, giao tiếp, đặc biệt là ứng xử với tự mình, tự bản thân mỗi người cán bộ, chiến sỹ Công an. Khi còn ở Pác Bó, Bác Hồ đã tặng một đồng chí cán bộ quê ở Cao Bằng bài thơ bằng chữ Hán mà đồng chí ấy tự dịch, đại ý rằng: “Làm cách mạng trước hết phải cách mạng tấm lòng. Cải tạo xã hội, trước hết phải cải tạo bản thân mình. Kiểm tra đầy đủ lòng mình, bản thân mình. Tự phê bình cho thành nền nếp. Trước hết sửa mình tu dưỡng bản thân. Sau mới có thể khuyên bảo cấp dưới. Sau mới có thể làm cho quần chúng noi theo”.  Bên cạnh đó, Bác nhiều lần đề cập, đánh giá việc ứng xử với các mối quan hệ; như trong tác phẩm “Đường cách mệnh” (1927), khi viết về tư cách của người cách mệnh, Bác đề cập tới 03 mối quan hệ: “Tự mình phải, đối người phải, làm việc phải”. Trong “Bài nói chuyện với cán bộ tỉnh Thanh Hóa” (tháng 2/1947), Người đề cập 05 mối quan hệ: “Mình đối với mình; Đối với đồng chí mình; Đối với công việc; Đối với Nhân dân; Đối với Đoàn thể”. Hay trong “Sáu điều Bác Hồ dạy Công an nhân dân” (3-1948), Bác căn dặn: “Đối với tự mình; Đối với đồng sự; Đối với Chính phủ; Đối với Nhân dân; Đối với công việc; Đối với địch”. Trong ba lần, mỗi lần Bác đề cập tới một đối tượng khác nhau; năm 1927 là người cách mệnh nói chung; năm 1947 là cán bộ; năm 1948 là người Công an cách mệnh; nhưng điều đặc biệt là cả ba trường hợp, dù với các chủ thể khác nhau Bác luôn đề cập với “tự mình” (tự mình phải, mình đối với mình, đối với tự mình) lên hàng đầu, như một tiên đề, cần phải hiểu trước, thực hành trước. Qua nghiên cứu, đúc kết, ứng xử với tự mình trong tư tưởng Hồ Chí Minh, có hai nội dung mà mỗi cán bộ, đảng viên hay mỗi cán bộ, chiến sỹ Công an cần chú ý học tập, làm theo, đó là:

- Trước hết là ứng xử với tự mình khi thực hiện trách nhiệm nêu gương, vấn đề “tự mình” hết sức quan trọng, nhiều khi có ý nghĩa quyết định toàn bộ công việc. Nhiều việc làm cụ thể được Bác dẫn ra cho thấy sức mạnh to lớn của nêu gương Bác nói: “Trong việc cứu nạn đói, mình bảo người ta 10 ngày nhịn ăn một bữa mà chính đến ngày nhịn mình lại cứ chén tỳ tỳ thì nghe sao được. Đáng lý dân nhịn một bữa mình nhịn hai bữa mới phải. Về việc khuyến nông cũng vậy, bảo người ta đào đất trồng ngô, trồng khoai mà lúc người ta làm mình lại ngủ thì sao được. Miệng nói tay phải làm mới được”[1]. Với quan điểm “Nói thì dễ, làm thì khó. Nói miệng thì ai cũng nói được, ta phải thực hành. Ta không cần nói nhiều mà phải làm cho thật nhiều, phải thực hành”, Bác nói tự mình phải cần, kiệm, liêm, chính trước đã; trước hết mình phải làm gương, thường xuyên tự soi, tự sửa, khắc phục những khuyết điểm, từng bước hoàn thiện bản thân để làm gương trong đơn vị, cơ quan, đặc biệt trước Nhân dân trong cả ba mặt vật chất, tinh thần và văn hóa cùng tinh thần “quyết tâm, tín tâm, đồng tâm”. Có như vậy, thì cấp dưới, đồng chí, đồng đội và quần chúng dân mới tin, mới theo.

- Kế đó là ứng xử với tự mình khi tự phê bình và sửa chữa khuyết điểm, Bác chỉ rõ đây là một cuộc đấu tranh chống giặc trong lòng trường kỳ, gian khổ để giải quyết mâu thuẫn giữa hai phe: Phe thiện và phe ác ở trong mình. Theo Bác, đấu tranh để phe thiện thắng, thì phe ác phải bại. Nếu không đấu tranh mà để cho phe thiện bại, thì là hỏng. Giặc trong lòng đáng sợ hơn giặc bên ngoài vì nó vô hình, vô ảnh, không dàn thành trận, luôn ẩn mình bên trong, phá từ trong ra, là đồng minh với giặc bên ngoài. Nó khó thấy, khó biết, nên khó tránh. Bác nhấn mạnh: “Muốn đánh thắng chủ nghĩa đế quốc là kẻ thù trên thế giới, muốn đánh thắng chủ nghĩa thực dân và phong kiến, địa chủ là kẻ thù trong nước thì trước hết phải đánh thắng lòng tà là kẻ thù trong mình”; “Chính tâm tu thân” nghĩa là tâm mình phải chín chắn, đứng đắn, trong sáng, tu dưỡng hằng ngày, suốt đời, việc gì cũng phải làm kiểu mẫu. Trong đó, phải làm những việc ích quốc, lợi dân như kháng chiến, kiến quốc, xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo vệ hòa bình thế giới. Muốn cải tạo xã hội thì lòng mình phải cải tạo. Nếu lòng mình không cải tạo, thay đổi tốt hơn thì đừng nghĩ đến việc thay đổi người khác hay cải tạo xã hội; “Tự mình không đánh thắng được khuyết điểm của mình, mà muốn thắng kẻ địch, tự mình không cải tạo được mình, mà muốn cải tạo xã hội, thì thật là vô lý”[2] .

Ban Giám đốc Công an tỉnh cùng Lãnh đạo Công an các đơn vị, địa phương thăm viếng, dâng hương tại Đền thờ Hồ Chủ tịch. Ảnh: Hồ Giang

Từ những quan điểm, tư tưởng nêu trên, ứng xử với tự mình của mỗi cán bộ, chiến sỹ Công an luôn có ý nghĩa quan trọng để làm gương cho cấp dưới (nếu là lãnh đạo, cán bộ quản lý), cho người thân, bạn bè và lan tỏa đến với quần chúng Nhân dân. Tập thể đơn vị sẽ làm việc tích cực và chăm chỉ hơn nếu lãnh đạo của họ tận tụy, xả thân với công việc; quần chúng Nhân dân sẽ hăng hái, tích cực hưởng ứng, hỗ trợ, thực hiện tốt hơn nếu họ thấy các lãnh đạo, cán bộ, chiến sỹ là những người tiêu biểu và gương mẫu về phẩm chất, năng lực, tác phong; người dân sẽ tin tưởng và hợp tác với chính quyền tốt hơn nếu họ thấy các cán bộ, công chức, đảng viên thực sự là công bộc của Nhân dân, thể hiện tư cách, đạo đức đúng mực.

Những điểm đặc sắc trong văn hóa, phong cách ứng xử của Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng như những lời dạy của Người về ứng xử đối với tự mình đến nay vẫn còn nguyên giá trị, là bài học kinh nghiệm sâu sắc mà mỗi cán bộ, chiến sĩ Công an tiếp tục học tập, làm theo; từng bước xây dựng, hình thành cho bản thân một tác phong, văn hóa thật sự đúng đắn, chuẩn mực, góp phần đắc lực trong thực hiện, hoàn thành các nhiệm vụ chính trị, công tác chuyên môn được giao, đặc biệt là trong điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay có rất nhiều thuận lợi đan xen không ít nguy cơ, thách thức đối với phẩm chất, đạo đức, thậm chí là sinh mệnh chính trị của mỗi cán bộ, chiến sỹ.

Thực tế đời sống, sinh hoạt hay trong những môi trường công việc khác nhau, đều có thể xảy ra một số trường hợp cán bộ, chiến sỹ vẫn còn tính háo danh, thích hô hào, kêu gọi người khác phải thế này, thế kia mà quên mất rằng chính mình nên là người đầu tiên thực hiện những điều ấy. Từ đó, ít nhiều làm sụt giảm lòng tin của tập thể, uy tín của cá nhân; đây cũng là một trong những trường hợp cần chú ý, tránh để phạm phải. Nên trong các bài học về rèn luyện tư cách của người cán bộ, đảng viên nói chung và cán bộ, chiến sỹ Công an nói riêng cần học tập, làm theo Bác, có thể nói bài học về “ứng xử với tự mình”, ứng xử đối với “bản thân mình” cần phải được học tập, vận dụng, thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, toàn diện gắn với từng đối tượng, từng hoàn cảnh, điều kiện lịch sử cụ thể để tránh rơi vào tâm lý “vị kỷ”, “chủ nghĩa cá nhân”.

Lực lượng Công an nói chung là những chủ thể thực thi pháp luật, là một lực lượng tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội đối với lĩnh vực an ninh trật tự trong khuôn khổ các nhiệm vụ, quyền hạn đã được pháp luật quy định cụ thể, rõ ràng; những nội dung ấy trực tiếp điều chỉnh, tác động đến các mối quan hệ xã hội hiện nay. Mỗi cán bộ, chiến sỹ khi thực hiện nhiệm vụ đều sẽ tạo ra những tác động nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội theo quy định; từ đó, cũng sẽ tiếp nhận lại những phản ứng có thể tích cực hoặc tiêu cực, phản ánh những hoạt động tự thân của mỗi cá nhân trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Chính vì vậy, việc xây dựng cho mình một nếp sống, một thói quen, một văn hóa ứng xử với tự mình thật sự đạo đức, văn minh, khoa học như lời Bác dạy là rất cần thiết và để làm được những điều đó, mỗi một cán bộ, chiến sỹ cần căn cứ vào đặc điểm của bản thân, gia đình, lối sống, hoàn cảnh, chức trách, nhiệm vụ được giao… cần thực hiện một số nội dung như:

Một là, mỗi cán bộ, chiến sỹ phải thường xuyên nêu cao ý thức, trách nhiệm trong thực hiện các nhiệm vụ chính trị, công tác chuyên môn được giao. Đây là vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là nền tảng để mỗi cán bộ, chiến sỹ có thể thực hiện, hoàn thành tốt những chức trách, nhiệm vụ được giao. Khi xây dựng được đức tính về trách nhiệm, tất yếu sẽ tận tâm, tận lực với công việc.

Và ngược lại, trách nhiệm chưa cao hoặc thiếu tinh thần trách nhiệm có thể dẫn tới tư tưởng làm việc hời hợt, tâm lý tị nạnh, so bì… và làm việc không hiệu quả. Như Bác từng yêu cầu: “Bất kỳ ai, ở địa vị nào, làm công tác gì, gặp hoàn cảnh nào, đều phải có tinh thần trách nhiệm”; vì vậy, mỗi cán bộ, chiến sỹ phải nhận thức đầy đủ, sâu sắc về tính chất, ý nghĩa, tầm quan trọng của công việc mình thực hiện, xác định cái gì lợi cho dân, lợi cho tập thể để dốc sức, tận lực, quyết tâm làm tròn phần việc được giao, không ngại khó khăn, vất vả. Nếu kết quả không tốt thì phải chịu trách nhiệm; phải có sự ràng buộc giữa lời nói và hành động của mình, nói đi đôi với làm, nói thì phải làm và làm thì cố gắng làm cho tốt. 

Ban Giám đốc Công an tỉnh cùng Lãnh đạo Công an các đơn vị, địa phương thăm viếng, dâng hương tại Đền thờ Hồ Chủ tịch. Ảnh: Hồ Giang 

Hai là, mỗi cán bộ, chiến sỹ phải thường xuyên quán triệt, thực hành 04 đức tính “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Đây cũng chính là lời dạy đầu tiên của Bác đối với tự mình dành mỗi cán bộ, chiến sỹ Công an.

Theo đó, những phẩm chất đạo đức này không khó thực hiện và ai cũng nhận thức được ý nghĩa của việc rèn luyện và thực hành; căn cứ vào vị trí, chức trách, nhiệm vụ của mình để cụ thể hóa thành những yêu cầu thiết thực, phù hợp như ⁽¹⁾phải cần mẫn, tận tâm, hăng hái trong công việc, kiên trì thực hiện cho được kế hoạch công tác đã đề ra, tránh tâm lý ngại khó, ngại khổ; ⁽²⁾không lãng phí, phô trương, hình thức trong mọi việc; ⁽³⁾trong sáng, ham làm, thích học, cầu thị sự tiến bộ, không tham địa vị, tiền tài; ⁽⁴⁾chính trực, ngay thẳng trong công vụ, rèn luyện bản lĩnh đấu tranh bảo vệ cái đúng, đấu tranh với cái sai, cái xấu. Xem đó như những hình mẫu lý tưởng mà mỗi cán bộ, chiến sỹ cần học tập, thực hiện.

Việc học tập, thực hành các đức tính “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” theo tư tưởng Hồ Chí Minh của đội ngũ cán bộ, chiến sỹ phải được rèn luyện, thực hiện thường xuyên, liên tục; không được đề cao hay coi nhẹ bất cứ một phẩm chất nào, bởi chúng có mối quan hệ biện chứng, quy định lẫn nhau. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Cần và kiệm phải đi đôi với nhau, như hai chân của con người. Cần mà không kiệm thì làm chừng nào xào chừng ấy… Kiệm mà không cần thì không tăng thêm, không phát triển được”. Mặt khác, Bác nhấn mạnh: “Chữ liêm phải đi đôi với chữ kiệm. Cũng như chữ kiệm phải đi đôi với chữ cần. Có kiệm mới có liêm được” và “Cần, kiệm, liêm là gốc rễ của chính. Nhưng một cây cần có gốc rễ, lại cần có nhành, lá, hoa, quả mới hoàn toàn. Một người có cần, kiệm, liêm, nhưng còn phải chính mới là người hoàn toàn”.

Ba là, nói phải đi đôi với làm, phải nêu gương về thực hành đạo đức là phẩm chất cần có đối với mỗi cán bộ, chiến sỹ. Đạo đức vừa là một hình thái ý thức, vừa là một hình thái thực tiễn được cộng đồng, xã hội quan sát, chứng thực và công nhận; đó phải là sự thống nhất biện chứng giữa ý thức đạo đức và thực tiễn đạo đức, giữa nhận thức và hành động. Nếu mỗi người chỉ tiếp nhận những quan niệm, chuẩn mực đạo đức mà không thực hành thì trên thực tế là không tồn tại đạo đức.

Do đó, mỗi cán bộ, chiến sỹ càng phải nêu gương về thực hành đạo đức, nói đi đôi với làm; phải thực hiện nghiêm chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước gắn với quan tâm tuyên truyền, hướng dẫn những người xung quanh. Khi truyền đạt cần phải cụ thể, thiết thực, từ nhỏ đến lớn, từ thấp đến cao, từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp; đề ra công việc, phải thật cụ thể, chi tiết, khả thi, không chung chung, đại khái, vĩ mô. Cán bộ, chiến sỹ phải nói trước, làm trước để làm gương cho những cán bộ, chiến sỹ khác và cho quần chúng Nhân dân, không được quan liêu, nói nhiều làm ít hoặc nói mà không làm; có như vậy, mới đảm bảo một tập thể “tiền hô, hậu ủng”, “nhất hô, bá ứng”, “trên dưới đồng lòng, dọc ngang thông suốt”.

Bốn là, không ngừng học tập, tu dưỡng, rèn đức, luyện tài để thực hiện hoàn thành tốt các chức trách, nhiệm vụ được giao. “Đức” và “Tài” của mỗi cán bộ, đảng viên hay của từng cán bộ, chiến sỹ luôn được Bác đặc biệt coi trọng. Người khẳng định: “Có đức mà không có tài như ông bụt ngồi trong chùa không giúp ích được gì ai” và yêu cầu mỗi cán bộ, chiến sỹ phải ham học hỏi để tìm hiểu, mở rộng hiểu biết, không ngừng nâng cao trình độ năng lực công tác, từng bước hoàn thành nhiệm vụ với chất lượng ngày càng cao. Bác nhấn mạnh: “Xã hội ngày càng tiến, công tác của ta cũng ngày càng tiến... Vì vậy, năng lực của ta, sáng kiến của ta, tiến bộ của ta cũng phải luôn phát triển, tiến lên không ngừng. Không tiến, tức là thoái”. Do đó, mỗi cán bộ, chiến sỹ phải có thái độ nghiêm túc, chủ động, tự giác trong học tập, nắm vững những nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; có hiểu biết sâu sắc về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại; có kiến thức về ngoại ngữ, tin học; thường xuyên nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động thực tiễn và năng động trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn... Chỉ có như vậy, mỗi cán bộ, chiến sỹ mới không ngừng tiến bộ, trưởng thành, thực sự xứng đáng là “người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân” lời Bác căn dặn.

Năm là, nghiêm túc tự phê bình và phê bình, ngăn chặn, đẩy lùi mọi biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống. Tự phê bình và phê bình có ý nghĩa rất quan trọng để xây dựng, củng cố sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng, là phương thức hiệu quả để ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái đạo đức, lối sống. Do vậy, mỗi cán bộ, chiến sỹ phải thực sự gương mẫu trong tự phê bình và phê bình, phải soi xét lại mình, lắng nghe ý kiến đồng chí, đồng nghiệp và mọi người để tự đánh giá bản thân một cách khách quan, nghiêm khắc. Bên cạnh đó, cũng cần khuyến khích người khác phê bình mình, có thái độ cầu thị tiếp thu ý kiến phê bình của người khác, nghiêm túc khắc phục, sửa chữa nếu có sai lầm, khuyết điểm, khắc phục chủ nghĩa cá nhân, tư tưởng cơ hội, thực dụng và mọi biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống, tuyệt đối tránh thái độ quy chụp, trù dập, gia trưởng, độc đoán, chuyên quyền.

Thiếu tướng Kiên Rịnh, Phó Giám đốc Công an tỉnh Trà Vinh trao thưởng tặng tập thể, cá nhân có thành tích tiêu trong thực hiện các công trình, phần việc học tập và làm theo lời Bác. Ảnh: Hồ Giang.

Nhìn chung, phần lớn cán bộ, chiến sỹ Công an có lập trường tư tưởng vững vàng, trung thành với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân; tận tụy, trách nhiệm với công việc; có phẩm chất đạo đức và lối sống trong sáng, lành mạnh; chấp hành nghiêm kỷ luật, kỷ cương, điều lệnh, giao tiếp ứng xử có văn hóa, góp phần xây dựng hình ảnh người chiến sĩ Công an nhân dân “Vì nước quên thân, vì dân phục vụ”. Nhưng trước những yêu cầu, nhiệm vụ về đảm bảo an ninh trật tự đặt ra ngày càng cao, áp lực ngày càng lớn, đòi hỏi mỗi cán bộ, chiến sỹ phải không ngừng học tập, vận dụng, thực hành các nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về ứng xử của cán bộ, đảng viên nói chung và cán bộ, chiến sỹ Công an nhân dân nói riêng; trên cơ sở những ứng xử văn minh, khoa học với tự mình theo lời dạy của Bác để quán triệt, gắn kết chặt chẽ với việc thực hiện nghiêm túc các quy định về ứng xử đồng chí, đồng đội, với cấp trên, với Nhân dân, gia đình, nơi cư trú và mạng Internet theo quy định tại Thông tư số 12/2023/TT-BCA ngày 20/3/2023 của Bộ trưởng Bộ Công an quy định về quy tắc ứng xử của cán bộ, chiến sỹ Công an nhân dân. Đồng thời, đề cao tính tự lực, tự cường, tích cực học tập, rèn luyện trau dồi phẩm chất, đạo đức, trình độ, năng lực, hạn chế tiến tới loại bỏ những biểu hiện của “chủ nghĩa cá nhân”, lối sống vị kỷ, đặt lợi ích, mong muốn của bản thân lên trên lợi ích của tập thể; từng bước xây dựng những hình ảnh, việc làm giản dị, tốt đẹp trong công việc và cuộc sống đời thường.

Mỗi cán bộ, chiến sỹ phải luôn tự tu dưỡng đạo đức cách mạng thường xuyên, liên tục; phải bền bỉ rèn luyện suốt đời với tinh thần “ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”; xây dựng văn hóa ứng xử với tự mình gắn với phương châm “Vì nhân đân phục vụ” như trong Di chúc để lại cho toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng; Phải thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch; Phải xứng đáng là người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”.

---

[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.117.

[2] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, t.7, tr.82.