Tết quê tôi (tác giả là người Bắc Trung Bộ vào Nam bộ sinh sống) thật sự bắt đầu kể từ ngày cúng ông Công, ông Táo. Đi đâu cũng nghe mọi người bàn tán xôn xao, hỏi nhau về đánh đụng lợn ăn Tết ở đâu. Những ai đã trải qua những năm tháng bao cấp khó khăn sẽ nhớ vô cùng những cái Tết, bởi đó là những ngày hiếm hoi trong năm được ăn thịt heo do hợp tác xã bán phân phối theo đầu người và mọi nhà có thể đánh đụng heo để ăn Tết. Thông thường khoảng tháng 3 tháng 4 là mọi người đã bàn nhau đánh đụng lợn. Ngày ấy nuôi lợn chỉ bằng cám và cây chuối xắt nhỏ hay rau bèo nấu lên, nên phải bàn trước vì lợn nuôi cả năm may ra được bốn năm chục ký và lại còn phải bán nghĩa vụ cho Nhà nước.. Nhà nào đông người thì hai nhà chung một con, nhà nào ít người thì 4 nhà chung một con. Cũng có gia đình chỉ dám chung nửa cái đùi lợn, tức 1/8 của con lợn. Lợn đụng không trả bằng tiền mà trả bằng thóc, thông thường cứ 1 kg lợn hơi sẽ đổi bằng 6 hoặc 6,5 kg thóc. Cứ khoảng 27, 28 Tết là không khí rộn rịp hẳn bởi các nhóm bắt đầu mổ lợn. Trời rét, anh em chúng tôi nằm trong chăn lắng tai nghe xem tiếng lợn kêu eng éc ở góc nào để đoán ra nhà ai, nhóm nào thịt lợn. Lợn làm ra, xẻ thịt ra thịt, xương ra xương, lòng ruột ra lòng ruột để ở nong. Tất cả mọi người đều được chia phần đầy đủ không thiếu một món nào. Mỗi phần tư con lợn được tính là một đùi. Riêng nồi cháo thì các gia đình chia nhau múc về ăn, gia chủ có lợn sai người nhà đem biếu những gia đình xung quanh không có điều kiện đánh đụng lợn một tô cháo và mấy miếng lòng bởi các gia đình không đánh đụng lợn sẽ được mua thịt do hợp tác xã bán nhưng chỉ có thịt mà không có các phần khác nên đương nhiên cũng không có cháo lòng.

Không như ở miền Nam, quê tôi Bắc miền Trung có tục lệ rước ông bà vào chiều 30 Tết. Trên khắp các con đường, cánh đồng là từng nhóm người chào nhau ríu rít, tất cả họ đều đang đi làm một nhiệm vụ thiêng liêng là rước ông bà về ăn Tết. Việc này đều do con trai trưởng (trong miền Nam gọi là anh hai) và cháu đích tôn dẫn đầu, nhưng cũng có đông con cháu đi theo. Việc đầu tiên là dùng cuốc làm sạch khu mộ, sau đó thắp nhang và khấn mời ông bà về ăn Tết. Que nhang đốt ở mộ sẽ được nhổ một cây đem về và trên đường đi nếu tắt hoặc cháy hết phải đốt cây khác cho tới lúc về nhà căm lên bàn thờ. Kể từ đó mọi người tin rằng tổ tiên đang ngự trên bàn thờ để ăn Tết sum vầy cùng con cháu, và cũng từ lúc ấy cho đến ngày đưa ông vải chiều mùng 3 Tết, hương trên bàn thờ không được dứt.

Mỗi vùng miền sẽ có những nét riêng, nhằm tô điểm cho sự đa dạng và phong phú của văn hóa người Việt trong ngày Tết

Chiều 30 Tết rước ông bà xong cũng là lúc mọi người đi chặt đào về để chưng Tết. Trước đó, nhiều người đã đến những nhà trong làng có cây đào to để “xí” trước phần của mình. Quê tôi khi ấy chẳng ai bán hoa đào mà chỉ để cho. Nhà tôi có cây đào cổ thụ và mỗi năm có khoảng 15 người “xí” phần. Mọi người chỉ cần đánh dấu vào cành đào mà mình muốn chặt là chủ nhà sẽ để dành riêng và thông báo với người đến sau là cành đó đã có người chọn. Các cành đào chặt về sẽ được đem đốt phía dưới chỗ chặt cho cháy đen để giữ nước cho cành và sau đó ngâm cành vào bình hoa đựng nước. Với cách này, đến hết tháng giêng hoa đào vẫn nở thắm trên bàn thờ.

Khoảng 7g sáng mùng một Tết, trên đường bắt đầu có tiếng chúc tụng râm ran, đó là lúc mọi người đi đơm Tết. Tục lệ này hầu như đã mất hẳn gần 40 năm nay. Đơm Tết không phải là đưa đồ cúng đến nhà ai đó vào trước ngày Tết như một vài thông tin trên internet viết. Đơm Tết là bê mâm cúng đến nhà trưởng họ hoặc nhà anh Cả (anh Hai theo cách gọi của miền Nam) vào sáng mùng 1 Tết. Trong làng, thường nhiều người có họ hàng với nhau, vì vậy thường có ông trưởng họ chịu trách nhiệm giỗ tổ. Ngoài ra, những anh em ruột thịt, chú bác ở gần nhau cũng có một ông trưởng chịu trách nhiệm cúng giỗ. Vì vậy, cứ sáng mùng 1 Tết là các gia đình thuộc chi dưới thường làm một mâm có đầy đủ tất cả những món ngon, món lạ, món đặc biệt nhất của gia đình mình và thường sai con trưởng bê sang nhà thờ họ hoặc nhà bác cả đặt lên bàn thờ để cúng tổ tiên.

Tôi rất ấn tượng cái bàn thờ tại nhà bác trưởng họ chúng tôi: sáng mùng 1 Tết có gần 50 mâm đơm xếp ra đến hết sân, bởi con cháu nhiều, nhiều chi nhánh. Thông thường, mấy ngày Tết bác trưởng họ không đi đâu xa mà chỉ ở nhà đón con cháu trong họ đến thắp hương cúng bái tổ tiên. Khoảng 6 giờ sáng, trên đường làng người đi gặp nhau chúc nhau vồn vã, tất cả đều đang đội mâm đơm đến nhà trưởng họ hoặc anh cả. Để mâm đơm lên bàn rồi, thắp nhang xong ra về. Từ 8 giờ trở đi, các gia đình lần lượt đến nhà bác trưởng họ hoặc bác cả. Thế là, các mâm đơm trên bàn thờ lần lượt được xem xét và chọn lấy một hai món đem xuống để mọi người cùng nhau ăn uống và bình phẩm nhà này làm giò ngon, nhà kia làm bánh chưa “rền” (tức là mềm)… Việc ăn uống này rằng hay thì thật là hay, nhưng cũng có điều bất tiện, năm nào Tết trời “nồng” tức nắng thì ôi thôi, bằng ấy cái mâm trên bàn thờ làm mồi cho lũ ruồi nhặng, năm nào trời lạnh thì các mâm đơm để một chút là lạnh ngắt. Vậy mà có mâm để tới tận chiều còn được đưa xuống để mọi người cùng nhau thưởng thức. Khoảng 6, 7 giờ tối, các gia đình mới đến bê mâm về, trên mâm còn gì bê về cái đó. Có những mâm vì nhiều đồ ngon nên đã được dùng hết, cũng có mâm vẫn còn nguyên vẹn đến khi đưa về…

Cho dù cuộc sống ngày càng phát triển thì những kỷ niệm êm đềm của những cái Tết thời khốn khó khó mà phai mờ trong ký ức của những người đã từng đi qua.